وسواس چیست و انواع آن کدامند؟

وسواس یک اختلال بسیار ناتوان کننده است که می تواند تمام جنبه های زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

در این اختلال ما با هجوم ناخواسته و تکرار شونده افکار و تصاویر ذهنی که ناخوشایند هستند و در فرد احساسات منفی بوجود می آورند روبرو هستیم. وسواس یا ناشی از اضطراب است یا افسردگی.  فرد در نتیجه وسواس به یک سری آیین مندی های رفتاری روی می آورد تا میزان اضطراب خودش را کاهش دهد. این آیین مندی ها دو نوع هستند:

آیین مندی های عینی و ذهنی. اگر این آیین مندی رفتاری مشخص و قابل مشاهده باشد عینی است و وسواس این نوع نیز عملی خواهد بود. حال اگر این آیین مندی ها رفتاری قابل مشاهده نباشد ذهی است و نوع وسواس آن نیز وسواس فکری است. انجام این رفتار ها باید حداقل یک ساعت در شبانه روز طول بکشد و شدت آن نیز باید به میزانی باشد که منجر به اختلال در زندگی فرد شود و همینطور اطمینان حاصل شود که ریشه آن یک بیماری جسمی و یا مصرف مواد نباشد.

نمونه هایی از وسواس عملی:

۱- شایع ترین وسواس های عملی چک کردن است. در این نوع وسواس فرد افکار و تصاویر ذهنی دارد که تولید شک و تردید می کنند. مثلا فرد دائماً نگران است که درب منزل را قفل کرده است یا خیر؟ اینکه شیر گاز را بسته است یا خیر؟

۲- نوع دیگر وسواس عملی از نوع وسواس شست و شو یا نظافت است. در اینجا افکار پیرامون تمیزی است و فرد تا نشورد و پاک نکند آرام نمی شود.

۳- نوع دیگر وسواس عملی، وسواس طهارت یا نجسی است. در این مورد و مورد فوق شستن رفتار است اما انگیزه آنها متفاوت است. در مورد اول عمل شستن برای پاکی است ولی در این مورد عمل شستن برای مقبولیت آداب دینی است.

۴- یکی دیگر از موارد وسواس عملی، وسواس نظم است. در این مورد فرد مجموعه ای از باید ها و نباید ها را برای خودش دارد. نظمی ذهنی وجود دارد که فرد دوست دارد واقعیت بیرونی را هم با آن نظم ذهنی منطبق کند.

۵-  نوع دیگر وسواس عملی، وسواس شمارش است. در این مورد در فرد میل اجبارگونه ای به شمردن وجود دارد.

۶- وسواس احتکار نوع دیگری از وسواس عملی است. در این افراد میل اجبارگونه و وسواسی به انبار کردن هرچیزی وجود دارد. مثلا جمع آوری کفش یا لباس و یا هر چیز دیگری.

۷- وسواس تقارن نیز از دیگر انواع وسواس عملی است. در این نوع وسواس در فرد میل اجبار گونه ای به متقارن سازی وجود دارد. در نظر او همه چیز باید تقارن داشته باشد.

۸- وسواس تکرار یا باز خوانی یا باز نویسی نوع دیگری از وسواس عملی است. در این مورد ممکن است فرد بیش از یک ساعت را تنها به خواندن یک پاراگراف و یا نوشتن آن اختصاص بدهد.

نمونه هایی از وسواس فکری:

وسواس فکری با موضوع و محتوای آسیب نوعی از وسواس فکری است.

نوع دیگر وسواس فکری، وسواس با محتوای کفرگویی است. الفاظ و کلمات و تصاویر ذهنی رکیک و مرتبط با مقدسات.

وسواس فکری با محتوای جنسی نوع دیگری از وسواس فکری است. در این نوع وسواس ممکن است فرد بدون اینکه دوس داشته باشد رابطه جنسی با محارم خود را مجسم می کند.

وسواس فکری با محتوای بیماری و آلودگی هم نوع دیگری از وسواس فکری است.

ریشه های وسواس چه هستند؟

می توان سه دسته علت را به طور کلی ذکر نمود :

۱- عوامل مستعد کننده دور:

-عوامل زیستی:

ژن ها، هورمون ها و عوامل فیزیولوژیک

-عوامل محیطی:

فرهنگ(وسواس قویا با فرهنگ رابطه دارد. به عنوان مثال در کشور ما وسواس شست و شو شایع است و می توان آنرا با اندیشه های مذهبی مبنی بر طهارت پیوند داد)، خانواده، سبک تربیتی(داشتن والدین کمالگرا، پرتوقع، مقایسه گر و تنبیه و تهدید کننده استعداد وسواس را بالا می برند)

۲- عوامل مستعد کننده نزدیک:

باورها:

افراد مستعد وسواس عموماً دارای ۶ باور زیر هستند:

۱- دسته ای از افراد این باور را دارند که به هر چه که فکر کنند اتفاق خواهد افتاد.

۲- فردی که باور بالا را دارد سعی می کند جریان افکارش را کنترل کند.

۳- دسته ای از افراد هستند که خطر را بیش از حد ارزیابی می کنند.

۴- افرادی که باور فوق را دارند بیش از بقیه محتاط هستند و دائماً در پی اطمینان طلبی هستند.

۵- افرادی هستند که مسئولیت پذیری افراطی دارند و خود را مقصر بروز هر اتفاقی می دانند..

۶- دسته ای از افراد هم هستند که کمالگرایی افراطی دارند.

۳- چه عواملی وسواس را فعال می کنند؟

هر عاملی که استرس زا باشد و سطح تجربه منفی را بالا ببرد خطر ابتلا به وسواس را بالا می برد.

درمان وسواس:

وسواس اختلالی درمان پذیر است و فرد با مراجعه به روان شناس و ارزیابی و تشخیص ماهیت وسواس می تواند از علائم این بیماری رهایی یابد.

دانیال یزدانی